چهار نوع واکسن کووید-۱۹ به کشور وارد شده‌اند تا بر اساس اولویت‌های تعیین شده در سند ملی واکسیناسیون به افراد دارای اولویت تزریق ‌شوند. در حال حاضر بعد از اتمام فاز اول واکسیناسیون که شامل کادر درمان، کارکنان خانه‌های سالمندان، جانبازان شیمیایی، تنفسی و بالای ۵۰ درصد، کارکنان مربوط به تغسیل اموات، افراد کم‌توان ذهنی و جسمی و بیماران خاص و صعب‌العلاج بود، دومین فاز واکسیناسیون علیه کرونا از روز سه‌شنبه هفتم اردیبهشت ماه آغاز شد و در دو بخش شامل افراد به ترتیب از سنین ۸۰ سال به بالا، ۷۵ تا ۸۰، ۷۰ تا ۷۵، ۶۵ تا ۷۰ و بیماران زمینه‌ای و صعب‌العلاج، و در عین حال افراد ۱۶ تا ۶۴ ساله‌ای که حداقل دارای یک بیماری زمینه‌ای هستند، پیش می‌رود. در عین حال گفته می‌شود به دلیل بالا بودن جمعیت افراد در اولویت در فاز دوم، این فاز طولانی‌تر بوده و شاید تا تیر ماه ۱۴۰۰ به طول انجامد.

باید توجه کرد که تا زمان ورود واکسن‌های کرونای ایرانی به فاز تولید انبوه، واردات واکسن در دستور کار است و تا کنون چهار نوع واکسن یعنی؛ آسترازنکا در قالب سبد کووکس و تولید کشور کره جنوبی، اسپوتنیک روسی، واکسن چینی و بهارات هندی وارد ایران شده‌اند.

در این گزارش می‌توانید بر اساس اعلام دانشگاه علوم پزشکی تهران، همه چیز درباره ایمنی، میزان اثربخشی، عوارض جانبی، موارد احتیاط در تزریق و موارد منع مصرف تزریق این واکسن ها را بخوانید:

واکسن آسترازنکا

واکسن ۱۹-COVID آسترازنکا واکسنی است که برای محافظت از افراد بزرگتر از ۱۸ سال در مقابل بیماری COVID ۱۹ ساخته شده و در کشورهای مختلف، در گروه‌های سنی مختلف در حال استفاده است. باید توجه کرد که واکسن وارد شده به ایران تولید کارخانه Bio SK کره جنوبی است.

واکسن ۱۹-COVID آسترازنکا موجب تحریک دفاع طبیعی بدن (سیستم ایمنی) می‌شود. این واکسن دلیل ایجاد آنتی‌بادی بدن در مقابل ویروس است که به محافظت از فرد در مقابل ۱۹-COVID در آینده کمک می‌کند. باید توجه کرد که هیچ یک از ترکیبات موجود در این واکسن منجر به بروز ۱۹-COVID نمی‌شوند.

اثربخشی واکسن آسترازنکا

بنابراعلام دانشگاه علوم پزشکی تهران، اثربخشی واکسن آسترازنکا علیه ابتلا به بیماری علامت‌دار کووید-۱۹ در بررسی اولیه سازمان جهانی بهداشت در فوریه ۲۰۲۱، برابر ۶۳ درصد ذکر شده است. هر چند که با افزایش فاصله نوبت اول و دوم از چهار هفته به ۱۲ هفته، اثربخشی بالاتر و تا ۷۹ درصد نیز اعلام شده است.

این واکسن تاییدیه مصرف در برزیل را دارد و در ۵۳ کشور دیگر از جمله در اتحادیه اروپا و ... و همچنین سازمان جهانی بهداشت مجوز مصرف اضطراری دارد.

باید توجه کرد که مانند هر واکسن دیگری، واکسن ۱۹-COVID آسترازنکا هم نمی تواند تمام افرادی را که واکسینه شده‌اند، از بیماری ۱۹-COVID محافظت کند.

ظاهر و محتویات ویال واکسن ۱۹-COVID آسترازنکا

محلول قابل تزریق این واکسن، محلول بی رنگ متمایل به قهوه‌ای کمرنگ، شفاف تا کمی مات و فاقد ذرات معلق است. ویال‌های ۱۰ دز (۵ میلی) این واکسن در بسته‌های ۱۰ تایی (۱۰۰ دوزی) قرار دارند.

موارد ممنوعیت استفاده از واکسن آسترازنکا

باید توجه کرد که موارد ممنوعیت مصرف واکسن کرونای آسترازنکا به شرح زیر است:

- وجود سابقه واکنش حساسیتی شدید (آنافیلاکسی) به دوز قبلی یا ترکیبات این واکسن. بهتر است افرادی که سابقه واکنش آنافیلاکسی با سایر فراورده‌های غذایی یا دارویی داشته‌اند نیز از دریافت این واکسن خودداری کنند.

- در عین حال به جهت احتیاط از نظر بروز آنافیلاکسی، توصیه می‌شود همه افراد واکسینه شده حداقل ۱۵ دقیقه در مرکز دریافت واکسن بمانند.

- در صورت وجود تب بالای ۳۸ درجه دریافت واکسن باید به تعویق افتد و فرد از نظر ابتلا به سایر بیماری‌ها از جمله کووید-۱۹ بررسی شود.

- باید توجه کرد که وجود بیماری‌های خفیف منع دریافت واکسن نیست.

استفاده در موارد خاص:

گروه‌های سنی بالای ۱۸ سال: سازمان بهداشت جهانی استفاده از این واکسن را برای همه گروه‌های سنی بالای ۱۸ سال مجوز مصرف اضطراری داده است. البته در ماه‌های اخیر موارد نادری از بروز عارضه ایجاد لخته خون در سیستم وریدی بدن (از جمله عروق مغزی) سبب نگرانی و قطع برنامه واکسیناسیون در معدودی از کشورها شده یا برخی کشورها محدوده سنی برای استفاده واکسن قرار داده‌اند.

گرچه رابطه علیتی عارضه یاد شده با واکسن هنوز اثبات نشده است، اما بروز آن در زنان و در سنین زیر ۶۵ سال بیشتر گزارش شده است.

در عین حال بروز این عارضه نادر، حدود چهار در یک میلیون فرد واکسینه شده براورد شده است. این عارضه عموما چهار تا ۲۸ روز بعد رخ داده است. میزان بروز این عارضه بعد از ابتلا به بیماری کووید-۱۹ بیش از هزار برابر بیشتر از احتمال بروز بعد از واکسن است.

بر این اساس با توجه به فواید بسیار زیاد دریافت واکسن در مقایسه با ریسک این عارضه نادر، استفاده از این واکسن برای همه گروه‌های سنی بالای ۱۸ سال از سوی وزارت بهداشت توصیه شده است.

نکته مورد توجه در واکسن آسترازنکا این است که اگر بیماری خونریزی‌دهنده یا مبتلا به اختلال انعقادی (هموفیلی) دارید یا داروهای رقیق کننده خون (ضدانعقادی) استفاده می‌کنید؛ واکسیناسیون باید در ساعت‌های اول بعد از دریافت فاکتورهای انعقادی انجام شود.

بعد از تزریق واکسن هم محل حدود ۳۰ دقیقه تحت فشار قرار داده شود.
شرایط استفاده از واکسن آسترازنکا در مادران باردار، شیرده و مبتلایان به اچ آی وی

- استفاده از واکسن آسترازنکا در دوران بارداری

زنان باردار در معرض ابتلا به فرم شدیدتر بیماری کووید-۱۹ هستند و میزان زایمان زودرس نیز با بیماری افزایش می‌یابد. هر چند اطلاعات کافی در مورد تجویز این واکسن در دوران بارداری هنوز در دسترس نیست، اما باید توجه داشت که واکسن از نوع غیر تکثیر شونده است. در حال حاضر توصیه می‌شود خانم‌های باردار که در ریسک بالای ابتلا (مانند کارکنان بهداشتی درمانی) یا عوارض ابتلا به بیماری (دارای بیماری زمینه ای) هستند، واکسن را دریافت کنند.

باید توجه کرد که قبل از واکسیناسیون نیاز به تست بررسی بارداری نیست و همچنین تاخیر در بارداری به دلیل واکسیناسیون با این واکسن توسط سازمان جهانی بهداشت توصیه نمی‌شود.

- استفاده از واکسن آسترازنکا در دوران شیردهی

هنوز مشخص نیست که واکسن در شیر ترشح می‌شود یا خیر، اما به دلیل ماهیت غیر تکثیر شونده واکسن توصیه می‌شود آن دسته از زنان که فرزندشان را شیر می‌دهند اگر در ریسک بالای ابتلا (مانند کارکنان بهداشتی درمانی) یا عوارض ابتلا به بیماری (دارای بیماری زمینه ای) هستند، واکسینه شده و نیازی به قطع شیردهی پس از واکسیناسیون ندارند.

- استفاده از واکسن آسترازنکا در موارد ضعف سیستم ایمنی

با توجه به ماهیت واکسن که ویروس غیر تکثیر شونده است، بنابراین چنانچه افراد HIV مثبت، افراد با ضعف سیستم ایمنی و یا افراد دچار بیماری‌های اتوایمیون جزو گروه‌های اولویت‌دار، در ریسک بالای ابتلا(مانند کارکنان بهداشتی درمانی) یا عوارض ابتلا به بیماری (دارای بیماری زمینه ای) هستند، واکسینه شوند.

همچنین توصیه می‌شود افرادیکه ایمونوگلوبولین و یا آنتی بادی منوکلونال دریافت کرده‌اند تا ۹۰ روز بعد از دریافت این فراورده‌ها، واکسن را به تعویق بیندازند تا از تداخل واکنش سیستم ایمنی جلوگیری شود.

- اثر واکسن بر رانندگی و کار با ماشین آلات

باید توجه کرد که واکسن ۱۹-COVID آسترازنکا هیچ اثر شناخته شده‌ای بر توانایی رانندگی و کار با ماشین آلات ندارد، اما عوارض جانبی لیست شده، ممکن است بر توانایی شما در رانندگی و کار با ماشین‌آلات تاثیر گذار باشد. اگر بعد از تزریق این واکسن، احساس ناخوشی می‌کنید از رانندگی و کار با ماشین آلات بپرهیزید.

- نحوه دریافت واکسن ۱۹-COVID آسترازنکا:

واکسن ۱۹-COVID آسترازنکا به صورت تزریق عضلانی معمول در قست فوقانی بازو (عضله دلتویید) تزریق می‌شود. این واکسن در دو نوبت به فاصله ۱۲ هفته توصیه می‌شود. واکسن نوبت اول و دوم دقیقا یکسان هستند و در صورت تاخیر تزریق در اولین فرصت توصیه می‌شود که تزریق شود. مانند سایر واکسن‌ها برای اطمینان از ایجاد حداکثر اثربخشی واکسن دریافت هر دو نوبت طبق جدول زمانی، الزامی است مگر افرادی که منع دریافت نوبت دوم را داشته باشند. مانند افرادی که به دوز اول واکنش آنافیلاکسی می‌دهند. در صورت تزریق واکسن ۱۹-COVID آسترازنکا در نوبت اول، از همان واکسن (و نه هیچ واکسن دیگری) باید برای تکمیل واکسیناسیون در دوز دوم استفاده کرد. البته ممکن است که بتوان از واکسن با برند تجاری کویشیلد که Covishield واکسن آسترازنکای تولید شده توسط موسسه سرم هند است، برای دوز دوم استفاده کرد.

باید توجه کرد که حداقل فاصله بین دریافت این واکسن و سایر واکسن‌ها ۱۴ روز است.

عوارض جانبی احتمالی آسترازنکا

مانند هر داروی دیگر، این فرآورده نیز عوارض جانبی دارد، که البته همه به آن دچار نمی‌شوند. در مطالعات بالینی انجام شده، تمام عوارض جانبی مشاهده شده خفیف تا متوسط بوده و در عرض چند روز برطرف شدند. در صورت مشاهده هرگونه عوارض جانبی خارج از لیست حتما به پزشک، داروساز یا پرستار خود اطلاع دهید. در صورت نیاز به داروهای مسکن درد یا تب نیز می‌توانید از داروهای حاوی استامینوفن استفاده کنید.

-عوارض بسیار شایع عبارتند از:

- عوارض موضعی مانند درد، گرمی و خارش محل تزریق

- احساس کسالت عمومی، احساس خستگی و سرگیجه

- تب و لرز

- سردرد

- تهوع

- درد مفاصل یا عضلات.

نحوه نگهداری واکسن آسترازنکا:

واکسن ۱۹-COVID آسترازنکا که تاریخ انقضا آن گذشته نباید مصرف شود. تاریخ انقضا بر روی کارتن واکسن نوشته می‌شود و منظور آخرین روز ماه ذکر شده است. این واکسن باید در دمای دو تا هشت درجه سانتی‌گراد نگهداری شود و از یخ زدگی محافظت شود. به منظور محافظت از نور، ویال‌ها را داخل بسته‌بندی کارتنی نگه‌داری کنید. واکسن فاقد هرگونه مواد نگهدارنده می باشد.

پس از باز کردن ویال باید حداکثر در مدت زمان ۶ ساعت مصرف شود و تا آن زمان باید در دمای ۸-۲ درجه نگهداری شود. محتویات باقیمانده پس از این زمان باید دور ریخته شود.

باید واکسن را از نظر ظاهری بررسی کرد و در صورت وجود تغییر رنگ یا وجود هرگونه ذرات معلق از استفاده واکسن خودداری کرده و باید ویال امحا شود. از تکان دادن محکم ویال خودداری شود. هر ۵.۰ ML واکسن باید توسط سرنگ به صورت داخل عضلانی در ناحیه عضله دلتوئید بازوی دست غیر غالب فرد، تزریق شده و برای هر تزریق از سرنگ و سرسوزن استریل و جداگانه برای هر فرد استفاده شود.

واکسن اسپوتنیک روسیه

این واکسن نیز برای ایجاد مصونیت علیه ویروس کرونا ۱۹-COVID است. واکسن اسپوتنیک، نوترکیب و با استفاده از وکتور آدنو ویروس انسانی ۶۲ برای واکسن نوبت اول و آدنوویروس انسانی ۵ برای واکسن نوبت دوم تولید شده است. ژن تولید گلیکوپروتئین S در ژنوم آدنوویروس قرار داده شده است. بنابراین آدنوویروس در سطح خودش این آنتی ژن را دارد که باعث تحریک سیستم ایمنی می‌شود.

آنتی ژن S سبب اتصال ویروس کرونا به سلول‌های بدن و آغاز روند بیماری می‌شود. بنابراین با تحریک سیستم ایمنی می‌توان از ابتلا به بیماری محافظت کرد. آدنوویروس استفاده شده به عنوان وکتور، به نحوی تغییر داده شده که قابلیت تکثیر و بیماری‌زایی در بدن نخواهد داشت.

اثربخشی واکسن اسپوتنیک

اثربخشی این واکسن ۹۱.۶ درصد است. هر چند که ممکن است اثربخشی آن در سالمندان و یا افراد با ضعف ایمنی کمتر باشد.

باید توجه کرد که بهترین پاسخ ایمنی از حدود دو هفته بعد از دریافت نوبت دوم واکسن ایجاد می‌شود. طول مدت محافظت این واکسن مانند سایر واکسن‌ها هنوز مشخص نیست. مطالعات بالینی این واکسن مانند سایر واکسن‌ها همچنان ادامه دارد تا به ابهامات یاد شده پاسخ داده شود. هر چند که ممکن است اثربخشی آن در سالمندان و یا افراد با ضعف ایمنی کمتر باشد.

موارد منع مصرف واکسن اسپوتنیک

موارد ممنوعیت مصرف واکسن اسپوتنیک عبارتند از:

- دوره بارداری و شیردهی

- سابقه واکنش‌های حساسیتی شدید

- وجود هرگونه بیماری حاد با یا بدون تب (این افراد حدود دو هفته بعد از بهبودی می‌توانند مراجعه کنند).

- افراد زیر ۱۸ سال

- ظهور هرگونه عارضه شدید مانند واکنش حساسیتی مانند تب بالای ۴۰ درجه، تشنج و... به دنبال تزریق نوبت اول که منع تجویز برای تزریق نوبت دوم محسوب می‌شود.

واکسن‌های وارداتی در ویال‌های پنج دوزی، هر دوز نیم میلی لیتر، جمعا سه میلی لیتر و در حالت منجمد است. برای افتراق ویال‌ها در واکسن اسپوتنیک، ویال های نوبت اول آبی رنگ و ویال های نوبت دوم قرمز رنگ هستند.